Văn hóa doanh nghiệp là văn hóa ra quyết định

Read English version in here

Văn hóa doanh nghiệp thường được mô tả là tập hợp các giá trị, quy tắc và hành vi chung trong một tổ chức. Tuy nhiên, khía cạnh quan trọng nhất nhưng thường bị bỏ qua của văn hóa doanh nghiệp chính là cách thức ra quyết định. Việc ra quyết định có tập trung hay phân quyền, nhanh hay chậm, dựa trên dữ liệu hay cảm tính—tất cả những điều này mới thực sự định hình văn hóa của một tổ chức.

Xóa bỏ huyền thoại: Văn hóa chỉ là “yếu tố vô hình”

Một quan niệm sai lầm phổ biến là văn hóa doanh nghiệp chỉ đơn thuần là một yếu tố vô hình—một tập hợp các giá trị, nghi thức và niềm tin ngấm ngầm định hướng hành vi. Nhiều lãnh đạo cho rằng văn hóa được xây dựng qua tuyên bố sứ mệnh, các hoạt động gắn kết nhân viên hoặc các biểu tượng thể hiện giá trị doanh nghiệp hơn là qua các quyết định vận hành thực tế.

Sự thật?

Văn hóa không phải là những gì công ty nói—mà là cách công ty ra quyết định. Nếu một công ty tuyên bố đặt khách hàng lên hàng đầu nhưng lại có quy trình xử lý khiếu nại quan liêu và chậm chạp, thì văn hóa thực sự của họ là thiếu hiệu quả, không phải lấy khách hàng làm trọng tâm. Nếu một doanh nghiệp sản xuất nhấn mạnh an toàn lao động, nhưng các quản lý lại ưu tiên tốc độ sản xuất hơn các quy trình an toàn, thì văn hóa thực sự của họ là chấp nhận rủi ro, không phải an toàn.

Mối liên hệ giữa văn hóa doanh nghiệp và cách ra quyết định

Về bản chất, văn hóa doanh nghiệp xác định:

Ai là người ra quyết định (cấu trúc tập trung hay phân quyền).
Cách ra quyết định (dựa trên sự đồng thuận, từ trên xuống, linh hoạt hay quan liêu).
Giá trị nào hướng dẫn quyết định (chấp nhận rủi ro, đặt khách hàng lên hàng đầu, hiệu quả, an toàn…).

Nếu một tổ chức tuyên bố đề cao sự linh hoạt nhưng lại mất hàng tuần để phê duyệt những thay đổi nhỏ, thì văn hóa thực sự của họ là quan liêu, không phải linh hoạt. Nếu một công ty khẳng định rằng họ dựa trên dữ liệu nhưng các lãnh đạo liên tục bỏ qua phân tích mà chỉ dựa vào cảm tính, thì cách ra quyết định của họ đi ngược lại giá trị đã tuyên bố.

Ví dụ về văn hóa ra quyết định

1. Công ty công nghệ khởi nghiệp (Ngành phi sản xuất) – Quyết định nhanh, phân quyền

Ví dụ: Một startup fintech phát triển ứng dụng thanh toán trao toàn quyền quyết định cho các quản lý sản phẩm. Thay vì chờ cấp lãnh đạo phê duyệt, các nhóm sản phẩm sử dụng phản hồi của khách hàng theo thời gian thực để điều chỉnh nhanh chóng.

Văn hóa thể hiện qua quyết định: Nhanh chóng, hướng đến khách hàng và linh hoạt. Kết quả: Đổi mới nhanh hơn và có khả năng điều chỉnh khi nhu cầu thị trường thay đổi.

2. Ngành sản xuất ô tô – Quyết định theo quy trình, tập trung

Ví dụ: Một tập đoàn sản xuất ô tô toàn cầu có quy trình kiểm duyệt nghiêm ngặt đối với mọi thay đổi trong thiết kế để đảm bảo an toàn và tuân thủ. Các kỹ sư phải trình đề xuất thay đổi cho hội đồng kiểm soát chất lượng, với nhiều cấp xét duyệt.

Văn hóa thể hiện qua quyết định: Có cấu trúc, ưu tiên an toàn, ít rủi ro.

Kết quả: Sản phẩm có độ tin cậy cao nhưng khó thích nghi nhanh với xu hướng tiêu dùng.

3. Chuỗi bán lẻ (Ngành phi sản xuất) – Quyết định dựa trên dữ liệu

Ví dụ: Một tập đoàn bán lẻ đa quốc gia sử dụng AI để phân tích và xác định mặt hàng nào nên được nhập kho ở từng địa điểm. Các quản lý cửa hàng nhận khuyến nghị tự động, thay vì quyết định theo cảm tính.

Văn hóa thể hiện qua quyết định: Dựa trên dữ liệu, hướng đến hiệu suất.

Kết quả: Giảm lãng phí và tối ưu hóa tồn kho, nhưng có thể mất đi sự linh hoạt trong việc quyết định theo đặc thù địa phương.

4. Ngành sản xuất dược phẩm – Quyết định tuân thủ chặt chẽ

Ví dụ: Một công ty dược phẩm phát triển vắc-xin mới phải tuân theo quy trình kiểm duyệt nghiêm ngặt, bao gồm nhiều vòng thử nghiệm lâm sàng và phê duyệt của cơ quan quản lý. Mọi thay đổi đều phải được các chuyên gia pháp lý và cơ quan quản lý thông qua.

Văn hóa thể hiện qua quyết định: Cấu trúc chặt chẽ, tuân thủ cao, ít linh hoạt.

Kết quả: Sản phẩm an toàn, đáng tin cậy nhưng thời gian ra thị trường chậm.

So sánh các mô hình tổ chức theo báo cáo của McKinsey

Mô hình tổ chức	Đặc điểm	Ưu điểm	Thách thức
Mô hình chức năng (Functional Model)	Quyết định tập trung ở lãnh đạo cấp cao trong từng bộ phận chức năng (HR, Tài chính, Marketing, v.v.)	Rõ ràng, ổn định, chuyên môn hóa cao	Thiếu linh hoạt, dễ xảy ra cát cứ giữa các bộ phận
Mô hình phân chia theo đơn vị (Divisional Model)	Mỗi đơn vị kinh doanh tự đưa ra quyết định trong phạm vi của mình	Phù hợp với doanh nghiệp lớn, tối ưu theo sản phẩm/thị trường	Có thể trùng lặp nguồn lực, thiếu đồng nhất giữa các đơn vị
Mô hình ma trận (Matrix Model)	Quyết định chia sẻ giữa quản lý chức năng và quản lý dự án/sản phẩm	Kết hợp được nhiều góc nhìn, linh hoạt hơn	Phức tạp, dễ gây xung đột quyền hạn
Mô hình dựa trên quy trình (Process-Based Model)	Quyết định dựa trên quy trình liên phòng ban, giảm bớt phụ thuộc vào cấu trúc cấp bậc	Cải thiện hiệu suất và tốc độ triển khai	Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận, khó điều chỉnh nếu quy trình cứng nhắc
Mô hình mạng lưới (Network Model)	Quyết định phân tán giữa các nhóm/tổ chức tự quản	Linh hoạt, phù hợp với doanh nghiệp đổi mới sáng tạo	Khó kiểm soát, yêu cầu hệ thống giao tiếp mạnh
Mô hình linh hoạt (Agile Model)	Quyết định do các nhóm đa chức năng tự chủ đưa ra, phản hồi nhanh với thay đổi	Tăng tốc độ và khả năng thích ứng	Khó áp dụng trong các tổ chức lớn hoặc ngành có yêu cầu kiểm soát cao
Mô hình tự quản Holacracy (Holacracy & Self-Managing Model)	Quyết định phi tập trung, không có quản lý truyền thống	Tối đa hóa quyền tự chủ, khuyến khích sáng tạo	Cần văn hóa doanh nghiệp mạnh, dễ gây nhầm lẫn vai trò
Mô hình hệ sinh thái (Ecosystem Model)	Quyết định chia sẻ giữa nhiều tổ chức, đối tác bên ngoài và các bên liên quan	Tận dụng nguồn lực từ nhiều bên, mở rộng tầm ảnh hưởng	Cần quản trị quan hệ phức tạp, rủi ro phụ thuộc vào đối tác

Kết luận

Văn hóa của một công ty không được hình thành bởi các khẩu hiệu hay giá trị trên giấy, mà bởi cách các quyết định được đưa ra và thực thi. Dù trong ngành sản xuất hay phi sản xuất, quy trình ra quyết định chính là yếu tố định hình cách một tổ chức vận hành.

Respect Vietnam is a local consulting firm known for its unique human-centric approach to organizational excellence in Vietnam & the region.

In the past ten years, RespectVN successfully developed award-winning workplace solutions that are ground-breaking, myth-busting & conventional wisdom-challenging, helping hundreds of teams & thousands of individuals unleash their potential & strengths from within to create their unique competitive advantages.

The solutions take manpower quality, labor productivity, workforce transformation, organizational excellence,

business model alignment, & (inter)national standard advocacy, in Vietnam and other countries, to the next level.